W Polsce przepisy dotyczące pobytu w Domu Pomocy Społecznej (DPS) nakładają obowiązek alimentacyjny na krewnych mieszkańca DPS, co jest regulowane przez ustawę o pomocy społecznej. Jest to jedna z bardziej kontrowersyjnych regulacji, ponieważ możliwości obrony przed nałożoną opłatą są bardzo ograniczone. Przepisy ustawy są często niejasne, co prowadzi do różnych interpretacji i stosowania ich w różny sposób w różnych regionach Polski.
Osoba, która nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować, może zostać umieszczona w DPS. Koszty jej pobytu są pokrywane z emerytury lub renty, jednak maksymalnie 70% tego świadczenia może być przeznaczone na opłatę za DPS. Koszt pobytu w DPS wynosi zazwyczaj od około 3000 zł miesięcznie, co sprawia, że większość pensjonariuszy nie jest w stanie pokryć pełnej opłaty z własnych środków. W takiej sytuacji organ administracyjny zwraca się do krewnych, takich jak dzieci lub wnuki, o pokrycie brakującej kwoty.
Przepisy nie przewidują możliwości nakazania mieszkańcowi DPS zbycia majątku, np. poprzez sprzedaż mieszkania, w celu pokrycia opłaty. Nie ma również znaczenia, kto będzie spadkobiercą po danym pensjonariuszu DPS ani co będzie wchodzić w skład masy spadkowej.
Kiedy dochody mieszkańca domu pomocy społecznej (DPS) są niewystarczające do pokrycia pełnych kosztów pobytu, organ administracyjny rozpoczyna procedurę ściągania brakujących środków od rodziny. Proces ten wygląda następująco:
- Wezwanie do przedstawienia sytuacji dochodowej: Organ administracyjny wysyła wezwanie do krewnych mieszkańca DPS, żądając przedstawienia ich sytuacji dochodowej.
- Ustalenie wysokości dopłaty: Po otrzymaniu wyjaśnień, organ ustala wysokość dopłaty, którą będzie ściągać od zobowiązanej osoby.
- Zawarcie umowy: Organ wzywa zobowiązaną osobę do zawarcia umowy na płatność ustalonej kwoty.
- Decyzja administracyjna: W przypadku odmowy zawarcia umowy, organ wydaje decyzję administracyjną, w której arbitralnie ustala wysokość opłaty.
Często podczas tej procedury dochodzi do naruszenia istotnych przepisów, co powinno skutkować uchyleniem decyzji administracyjnej.
Czy można uniknąć opłaty?
Aby uniknąć ponoszenia opłaty za pobyt w Domu Pomocy Społecznej (DPS), krewny musi spełniać określone kryteria dochodowe. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, krewny jest zobowiązany do ponoszenia opłaty tylko wtedy, gdy jego dochód przekracza 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
W roku 2025 ma wzrosnąć kryterium dochodowe!:
- 1010 zł dla osoby samotnie gospodarującej, co oznacza, że 300% tego kryterium to 3030zł.
- 823 zł na osobę w rodzinie, co oznacza, że 300% tego kryterium to 2469 zł.
Warto również zauważyć, że obecnie roku kryterium dochodowe wynosi odpowiednio 776 zł dla osoby samotnie gospodarującej i 600 zł na osobę w rodzinie.
Jeśli dochód krewnych nie przekracza tych kwot, nie są oni zobowiązani do ponoszenia opłaty za pobyt mieszkańca w DPS. W przypadku przekroczenia tych limitów, istnieje możliwość ubiegania się o zwolnienie z opłaty, jeśli istnieją uzasadnione okoliczności, takie jak długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, czy inne trudne sytuacje życiowe.
Oprócz kryterium dochodowego, ustawa o pomocy społecznej przewiduje możliwość zwolnienia z opłaty za pobyt w Domu Pomocy Społecznej (DPS) nawet po przekroczeniu limitu dochodowego, jeśli istnieją uzasadnione podstawy. Decyzja o zwolnieniu zależy od osoby rozpatrującej sprawę, dlatego ważne jest, aby dobrze uzasadnić swój wniosek i poprzeć go odpowiednimi dowodami. Zwolnienie odbywa się na wniosek osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty. Przede wszystkim dotyczy to sytuacji, gdy: osoba zobowiązana do ponoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie, która skierowana jest do DPS-u lub jest jego mieszkańcem; osoba zobowiązana do płatności przedstawi wyrok sądu, który oddala powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do DPS-u lub jego mieszkańca; osoba zobowiązana do płatności wykaże, że osoba kierowana do DPS-u lub mieszkaniec tego domu rażąco naruszał obowiązek alimentacyjny i inne obowiązki rodzinne względem osoby zobowiązanej do płatności.
Odwołanie się od decyzji ustalającej odpłatność za pobyt w DPS
Oprócz możliwości zwolnienia z opłat, można również zaskarżyć decyzję ustalającą wysokość opłaty, ponieważ często zawiera ona liczne błędy formalne. Ustawa o pomocy społecznej wskazuje, że opłata jest ustalana na podstawie umowy zawartej z krewnymi. Ustawa nie przewiduje sytuacji, w której dana osoba nie chce zawrzeć takiej umowy. W związku z tym, nie ma przepisu, który upoważniałby organ do samodzielnego ustalenia opłaty w formie decyzji administracyjnej, choć często tak się dzieje.
Większość Wojewódzkich Sądów Administracyjnych uznaje to za dopuszczalne, przytaczając różne argumenty na poparcie tego stanowiska. Na szczęście, istnieją również krytyczne orzeczenia, w tym z sądów w Łodzi. Kiedy osoba zostaje przyjęta do domu pomocy społecznej (DPS), wydawana jest decyzja określająca wysokość opłaty za pobyt. Ta decyzja powinna być doręczona członkom rodziny, aby byli świadomi kosztów i możliwości przyszłych roszczeń o opłaty. Często jednak decyzja ta jest doręczana tylko pensjonariuszowi, co stanowi błąd formalny. Brak doręczenia decyzji rodzinie może również wpływać na możliwość domagania się zwrotu opłat za okresy przed wydaniem decyzji.
Organ administracyjny może również naruszyć procedurę, np. pomijając zawarcie umowy lub nie sprawdzając sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej. Ustawa o pomocy społecznej wymaga przeprowadzenia wywiadu środowiskowego u osób zobowiązanych, więc jego zaniechanie jest naruszeniem procedury.
W przypadku wydania decyzji, osoba zobowiązana ma prawo do odwołania się do organu II instancji w terminie 14 dni. Jeśli decyzja w II instancji jest niekorzystna, można wnieść skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w terminie 30 dni od doręczenia decyzji.
